Deze spreekbeurt is gemaakt door Lobke Broers

Wat is miltvuur (= anthrax)?

Miltvuur wordt veroorzaakt door de anthraxbacterie. Het is voor mensen een zeer zeldzame aandoening; wel komt de ziekte van tijd tot tijd bij vee voor. Miltvuur komt in de natuur voor, maar kan ook moedwillig verspreid worden. Men spreekt dan van een biologisch wapen.
De anthraxbacterie kan barre omstandigheden overleven door sporen te vormen. Anthraxsporen komen tot leven als ze een goede voedingsbodem vinden. Bij de mens kunnen ze ziekten veroorzaken in luchtwegen, huid en darmen.
Hoe dodelijk is miltvuur?
Dat hangt af van de manier hoe de sporen in het lichaam terechtgekomen zijn. Bij inhalering van een voldoende hoeveelheid sporen (meer dan tienduizend in de longen) overlijdt meer dan 90 procent van de mensen. Een behandeling met antibiotica kan de overlevingskansen vergroten, mits snel na besmetting toegediend.
Besmetting met miltvuur kan ook via de huid. De sporen komen binnen via wondjes in de huid. Daar vormen ze een lokale ontsteking in de vorm van zwarte zweren. Deze vorm is minder gevaarlijk. Wanneer de wond niet behandeld wordt, overlijdt 20 procent van de mensen aan de gevolgen van de besmetting.
De laatste manier om besmet te raken, is door consumptie van besmet vlees dat de miltvuurbacterie bevat. Vee uit met name Azië kan drager zijn van de ziekte. Het eten van besmet vlees veroorzaakt verschijnselen van ernstige voedselvergiftiging en is in veel gevallen (25 tot 60 procent) dodelijk. In West-Europa en de Verenigde Staten komt besmet vee bijna niet voor.
Is miltvuur besmettelijk?
Miltvuur kan niet van de ene mens op de andere worden overgedragen.
Hoe vaak komt het voor en kan miltvuur worden bestreden?
In de VS zijn de afgelopen eeuw achttien gevallen van inademingsanthrax gemeld; de laatste keer was in 1978. Besmetting via de huid komt vaker voor. In de VS waren er tussen 1994 en 1994 224 gevallen. In Nederland betreft het sinds 1976 zeven gevallen, de laatste twee (huid)gevallen waren in 1994. Zolang de besmetting snel ontdekt wordt, kan antibiotica de ziekte bestrijden.
Is er genoeg antibiotica in Nederland als er sprake is van een grootschalige terroristische aanval met miltvuur?
Minister Borst van Volksgezondheid heeft in de zomer van 2001 de nationale medicijnvoorraad aangevuld voor het geval Nederland doelwit wordt van een terroristische actie met biologische wapens, onder meer miltvuur. Of de voorraad voldoende is om in het geval van een grootscheepse aanval een flink deel van de bevolking te behandelen met antibiotica, is niet bekend. Vermoedelijk niet.
Zijn er ervaringen met verspreiding van miltvuur in de lucht?
De Japanse sekte Aum Shinrikyo heeft in de jaren negentig op 8 plaatsen in Tokio miltvuur verspreid. Zonder veel succes, wat bewijst dat verspreiding in de juiste vorm, een technologisch moeilijke stap is. In 1995 pleegde dezelfde sekte een aanslag met het zenuwgas Sarin in de metro van Tokio. Daarbij vielen 12 doden en duizenden gewonden.
In een militair laboratorium in de voormalige Sovjet-Unie, kwam in 1979 bij een ongeluk een wolk miltvuur vrij. Ten minste 79 mensen raakten besmet, waarvan er 68 overleden, een bewijs dat miltvuurbacteriën te verspreiden zijn in de vorm van aërosol, als de technologie wordt beheerst.
Kan ‘iedere malloot’ miltvuur maken?
Nee. De meeste experts zijn het er over eens dat individuen niet in staat zijn op grote schaal miltvuur te produceren. De techniek is echter niet ingewikkeld. Voor de productie van een virus- of bacteriebom is niet veel meer nodig dan een flinke schuur of garage. De miltvuurbacterie is tamelijk simpel op te kweken tot grote hoeveelheden, bijvoorbeeld in melkbussen met verwarmde bouillon. Wie vijftigduizend gulden investeert in standaard laboratoriumapparatuur, kan een heel eind komen, zegt biochemicus dr. Huub Schellekens in de Volkskrant.
De aanmaak is eenvoudig, maar verspreiding van miltvuur is toch juist heel lastig?
Dat is waar. Tot nu toe is geen enkele terroristische organisatie erin geslaagd miltvuur als massavernietigingswapen in te zetten. De truc is een aërosol te maken met een hoge concentratie miltvuursporen. In theorie zijn de gevolgen afschrikwekkend. ‘Wanneer vijftig kilo anthrax, geconcentreerd en gedroogd, in een onzichtbare wolk met een sproeivliegtuig boven Rotterdam wordt verspreid, overlijdt de helft van de half miljoen inwoners binnen enkele dagen,’ zegt Schellekens in de Volkskrant.
Hoe realistisch is zo’n doemscenario?
Volgens een rapport van de Gezondheidsraad over bioterrorisme moet serieus rekening worden gehouden met een terroristische aanslag met micro-organismen. Viroloog prof. dr. Ab Osterhaus, lid van de commissie die het rapport schreef, vindt dat de risico’s van een aanval beter in kaart gebracht moeten worden. De overheid moet scenario’s maken, zodat meer duidelijkheid komt over de maatregelen die nodig zijn om de gevolgen van een aanslag te beperken.
Er is toch een vaccin tegen miltvuur, waarom wordt de bevolking niet ingeënt?
Er is een vaccin. Amerikaanse militairen zijn tegen miltvuur ingeënt. Inenten is een kwestie van risico-afweging: nadelen zijn ziek worden, en kosten, terwijl de kans op besmetting erg klein zijn. Bovendien, inenten tegen miltvuur is één. Een biobom is ook te maken van andere bacteriën en virussen; ook daar tegen zouden dan maatregelen moeten worden genomen.
En die brieven?
Zitten er in die brieven sporen dan moet er voldoende ingeademd worden, voor een dodelijke besmetting. Ook huidcontact met sporen kan problemen geven, maar de gevolgen zijn minder. In Florida is een persoon overleden na inademing; bij de andere meldingen is sprake van huidbesmetting. In onvoldoende mate, een preventieve behandeling met antibiotica volstaat. Een verdacht preparaat wordt eerst onder de microscoop bekeken op zoek naar sporen. Worden die gevonden, dan kunnen die nog afkomstig zijn van talloze andere sporenvormende bacteriën. De sporen worden daarom op een speciale voedingsbodem gekweekt. Na vermenigvuldiging, na ongeveer een dag, is te zien of het om anthraxbacteriën gaat. In Nederland zijn nog geen brieven met miltvuursporen gevonden. In de VS wel, ook voor de WTC-aanslagen. In 1998/1999 zijn meer dan tweehonderd verdachte brieven onderzocht, bij twaalf zijn anthraxsporen aangetroffen. Ook nu zijn er weer nieuwe sporen van miltvuur in het Pentagon gevonden.

Wat zijn de symptomen van miltvuur?
Besmetting via de huid
Bij aanraking met de huid kunnen anthraxsporen huidwondjes infecteren. Ze veroorzaken dan meestal een milde, voorbijgaande ziekte, die herkenbaar is aan een zweer op de huid. Daar kunnen hoofdpijn en lichte koorts bijkomen. Slechts in een enkel geval leidt de besmetting tot bloedvergiftiging met hoge koorts.
Besmetting via de luchtwegen
Geïnhaleerde sporen blijven meestal op de slijmvliezen in de bovenste luchtwegen steken. Enkele sporen kunnen in de longblaasjes terechtkomen. Als de sporen zich ontwikkelen in de longen en naar andere organen uitzwermen, produceren ze een gifstof, die bloedingen, vochtophopingen en weefselafbraak veroorzaakt.
Kenmerken van besmetting met miltvuur via inademing zijn: hoofdpijn, hoge koorts, buikpijn en inwendige bloedingen, bloed opgeven en ademhalingsmoeilijkheden. Miltvuur in deze vorm is, indien niet op tijd behandeld, bijna altijd dodelijk.
Besmetting via de mond
Besmetting via de mond komt bijna nooit voor. Als de anthraxbacterie in de darmen komt, kan hij koorts, misselijkheid en buikpijn veroorzaken. Ook deze vorm kan dodelijk zijn, indien niet tijdig herkend en behandeld. Het verloop is echter veel trager dan bij besmetting via de luchtwegen. Er is dus veel meer tijd om de diagnose te stellen en de behandeling te beginnen.

Is miltvuur besmettelijk?
Miltvuur is niet over te dragen van mens op mens. Het is wel mogelijk om besmet te raken via bijvoorbeeld bacteriesporen verpakt in een envelop, maar de kans daarop is klein. Iemand raakt pas besmet als hij een behoorlijke hoeveelheid bacteriesporen inademt van een bepaalde grootte. Als de bacterieklompjes te groot zijn, komen ze namelijk niet diep genoeg in de longen terecht.

Hoe groot is de kans dat je ziek wordt nadat je een met miltvuur besmet poeder hebt ingeademd?
De kans is klein, maar aanwezig. Let wel: iemand wordt alleen ziek als hij heel veel sporen (poeder) heeft ingeademd.
Tussen inademing van de bacterie en daadwerkelijk ziek worden kunnen enkele dagen zitten. Er is dan voldoende tijd (voordat er nog ziekteverschijnselen optreden) om het poeder te onderzoeken op sporen van anthrax. Toont onderzoek deze sporen aan, dan kan het slachtoffer beginnen met een antibioticakuur. Het slikken van antibiotica kan (de eerste verschijnselen van) de ziekte voorkomen.

Bestaat er een middel tegen miltvuur (anthrax)?
Miltvuur kan worden behandeld met antibiotica. Een antibioticum (meestal ciprofloxacine) kan, als het voor of onmiddellijk na de eerste symptomen wordt toegediend, de kans op overleving aanmerkelijk vergroten. Het is niet nodig (en zelfs gevaarlijk) om antibiotica te nemen als hier geen reden voor is. De behandeling kent namelijk bijwerkingen. Het middel is alleen op doktersrecept verkrijgbaar. Op dit moment zijn er geen tekorten aan antibiotica te verwachten.

Kan de bevolking preventief worden gevaccineerd?
Antwoord
Nee. Er bestaan wel vaccins tegen miltvuur, maar die zijn wereldwijd maar in kleine hoeveelheden beschikbaar voor speciale (meestal militaire) toepassing. In Nederland is er geen vaccin voor toepassing bij burgers beschikbaar.

Kan miltvuur verspreid worden via drinkwater?
Nee, miltvuur kan niet effectief via water worden verspreid. De sporen van de bacterie zijn alleen in droge vorm te verspreiden. Drinkwaterinstallaties worden bovendien goed beveiligd.

Kan met miltvuur besmet poeder ook worden verspreid via de lucht of via airconditioning?
Theoretisch is dit mogelijk, maar technisch is het moeilijk uitvoerbaar. Er zijn geen gevallen bekend waarbij dit ooit gebeurd is.

Wat te doen als u een ‘verdacht’ poststuk ontvangt?
De kans dat u een poststuk ontvangt met een voor de mens schadelijke stof, is zeer klein. Heeft u toch het vermoeden dat een brief of pakketje besmet is met een voor mensen schadelijke stof, maak het dan niet open en raak het niet met blote handen aan. Doe handschoenen aan, stop de envelop of het pakje in een luchtdichte verpakking (pak of doos) en stop daarna ook de handschoenen in een plastic zak. Iedereen die het bewuste pakje heeft aangeraakt, moet zijn handen wassen.
Als u thuis een verdacht poststuk ontvangt, kunt u het beste de politie inlichten. Bent u op uw werk, meldt het dan bij de beveiligingsbeambte (of bij de politie) en bij uw leidinggevenden.
Kenmerken van mogelijk verdachte poststukken zijn bijvoorbeeld: te veel postzegels, een handgeschreven of slecht getypt adres, spelfouten, verkleuringen of aparte geur, afzender ontbreekt, zwaar, hobbels in envelop of pakket, draden of aluminiumfolie steken uit, overmatig gebruik van plakband/nietjes, een Nederlands adres met buitenlands postzegel of omgekeerd.

Wat moet u doen als u een pakketje met verdacht poeder heeft opengemaakt?

Antwoord

Voorop staat dat een envelop met poeder niets zegt over de aanwezigheid van miltvuursporen. Het kan ook om een onschuldige stof als meel of waspoeder gaan. Toch is het verstandig om maatregelen te nemen:

• Als er poeder is geknoeid, dek dit dan af en raak het niet meer aan.
• Doe handschoenen aan, sluit het pakje weer en stop het direct in een luchtdichte verpakking, bijvoorbeeld een plastic zak.
• Stop de handschoenen, evenals andere kledingstukken die met het pakje in aanraking zijn geweest, in een plastic zak.
• Zorg dat iedereen de kamer of ruimte verlaat waar het poeder is gevonden.
• Neem contact op met de politie of de beveiligingsfunctionaris van uw werk. Zij waarschuwen zo nodig de GGD.
• Iedereen die met het poeder in aanraking is geweest moet ruim douchen met water en zeep en schone kleren aantrekken.
• Maak een lijstje van personen die met de envelop of het pakketje in aanraking zijn geweest.

Welke preventiemaatregelen hebben postkantoren genomen?
PPT post en Postkantoren BV hebben hun standaardprotocol voor medewerkers aangepast. Een speciaal meldpunt coördineert de uitvoering en geeft richtlijnen voor de veiligheid van zowel de medewerker als de klant.

Biedt het dragen van handschoenen bescherming tegen de miltvuurbacterie?
Handschoenen geven enige bescherming aan de huid bij blootstelling aan de miltvuurbacterie, maar niet afdoende. Latex wegwerphandschoenen beschermen beter dan stoffen.

Wat zijn de kenmerken van een biologische terroristische aanslag?
Een biologische terroristische aanslag kenmerkt zich doordat in korte tijd veel mensen ernstig ziek worden, hetgeen met ongewone verschijnselen gepaard gaat.
De symptomen hangen af van het virus of de bacterie die gebruikt wordt als biologisch of chemisch wapen. Voorbeelden van biologische wapens zijn pokken, miltvuur, botulisme en pest.

Hoe komt de overheid erachter of een epidemie moedwillig is veroorzaakt?
Het wereldwijde bewakingssysteem van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) zal de meeste – zo niet alle – uitbraken van besmettelijke ziekten snel opmerken. Daarbij maakt het geen verschil of de uitbraak een natuurlijke oorzaak heeft of niet. De WHO controleert voortdurend alle meldingen en geruchten rond ziekte-uitbraken over de hele wereld. Meer dan 70 verschillende informatie- en analysenetwerken zijn op deze manier met elkaar verbonden. In Nederland houdt het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) de vinger aan de pols. Dit instituut analyseert nationale en internationale gegevensbronnen; gegevens van een aantal laboratoria worden standaard elke nacht geanalyseerd. Bovendien zijn laboratoria en artsen wettelijk verplicht bepaalde besmettelijke ziekten te melden bij de GGD.

Kunnen slachtoffers van een biologische aanslag worden behandeld?
De behandeling hangt uiteraard af van de ziekteverwekker of de chemische stof die de uitbraak heeft veroorzaakt. Tegen ziektes die door bacteriën worden veroorzaakt is meestal behandeling met antibiotica mogelijk. Ook sommige virussen kunnen met antivirale middelen worden behandeld. Het is theoretisch echter mogelijk dat er een aanslag wordt gepleegd met bijvoorbeeld een genetisch gemanipuleerd virus waartegen geen behandeling bestaat.
De Wereldgezondheidsorganisatie en ook Nederland beschikken voor alle bekende infectieziekten over standaardprocedures. Deze beschrijven hoe uitbraken kunnen worden beheerst en hoe verdere verspreiding is te voorkomen.

Is grootschalige vaccinatie een optie?
Op grote schaal vaccineren is niet altijd een optie. De standaardprotocollen van de Wereldgezondheidsorganisatie geven aan wanneer dit zinvol is.
Daarbij komt dat wetenschappers nog niet voor alle soorten infectieziekten een vaccin hebben kunnen ontwikkelen. Daarom is het heel belangrijk om in voorkomende gevallen de verspreiding van de infectie zo veel mogelijk te beperken. Dat kan vaak door het nemen van preventiemaatregelen. De aard daarvan is afhankelijk van de soort infectieziekte. Een eerste maatregel is om, bij ziekten die van mens op mens overdraagbaar zijn, direct na te gaan met wie de besmette personen in aanraking zijn geweest – zodat ook zij kunnen worden behandeld.

Hoe staat het met de besmettelijkheid na een aanslag?
Dit hangt ervan af welk virus of welke bacterie gebruikt wordt. Een groot aantal virussen en bacteriën is niet of nauwelijks overdraagbaar van mens op mens. Om deze reden bestaat er ook nauwelijks gevaar voor de volksgezondheid in Nederland wanneer er een aanslag in een ander land zou plaatsvinden. Het pokkenvirus is wel zeer besmettelijk. Hiervoor is in Nederland een vaccin voorradig.

Moet ik een gasmasker kopen?
Daar is geen reden voor. Het is bovendien onwaarschijnlijk dat een gasmasker helpt in alle situaties die zich voor zouden kunnen doen. Mocht hierin verandering komen, dan zal de overheid hierover verdere informatie geven.

Wat doet de overheid als er een grootschalige uitbraak van een infectieziekte is geconstateerd?
Laboratoria en artsen in Nederland zijn wettelijk verplicht om bepaalde infectieziekten te melden bij de GGD. In bijzondere gevallen zal de GGD de Landelijke Coördinatiestructuur Infectieziektebestrijding (LCI) en de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) informeren. De LCI roept zo nodig direct een team van deskundigen bij elkaar dat de landelijke en lokale overheid adviseert over vervolgmaatregelen. Bij de uitvoering hiervan spelen de huisartsen en ziekenhuizen, de GGD’en en het RIVM een belangrijke rol.
Er gelden ook internationale procedures. Zodra de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) tot de conclusie komt dat er een infectieziekte is uitgebroken, stellen de wereldwijd samenwerkende bestrijdingsorganisaties menskracht en middelen beschikbaar. Ervaren en goed uitgeruste teams van de WHO kunnen binnen 24 uur na de uitbraak afreizen naar de betreffende plek.