Dit werkstuk werd gemaakt door Megan
Voorwoord
Ik heb dit onderwerp voor mijn werkstuk Natuur gekozen omdat ik er zelf al veel vanaf wist. Er waren ook heel veel sites op het internet die ik kon gebruiken en in de bieb stonden veel boeken over Woestijnen.
Eigenlijk wil ik wel weten hoe de mensen in de woestijn kunnen overleven met weinig eten en drinken. Hoe ze de warmte van de woestijn kunnen overleven en zich kunnen vermaken in de woestijn.
Ik hoop dat als ik dit werkstuk heb gemaakt er nog veel meer vanaf weet.
Inhoudsopgave
Voorwoord
Hoofdstuk 1: Wat zijn Woestijnen?
Hoofdstuk 2: Welke woestijnen zijn er?
Hoofdstuk 3: Weer en Klimaat.
Hoofdstuk 4: De Sahara.
Hoofdstuk 5: Woestijnvolken en hun manier van leven.
Hoofdstuk 6: De dieren in de woestijn.
Hoofdstuk 7: De planten in de woestijn.
Hoofdstuk 8: Water en levensnoodzaak.
Hoofdstuk 9: Het groen houden.
Nawoord/Bronnenlijst.
Woordenlijst.
Woordspin.
1Hoofdstuk 1: Wat zijn Woestijnen?
Een woestijn is een gebied op aarde dat onder vrijwel voortdurende droogte lijdt. Hoewel woestijnen verschillend zijn, hebben ze dit kenmerk gemeen: een tekort aan water.
In woestijngebieden valt er gemiddeld minder dan 100 mm regen per jaar. In de droogste gebieden, bijvoorbeeld in de Atacama-woestijn in Chili in Zuid-Afrika, is de laatste 40 jaar geen regen gevallen.
In de meeste woestijnen valt er echter wel wat regen, meestal tijdens plotselinge stormen die gedurende één of twee maanden per jaar voorkomen. Maar het gebrek aan regen is nog niet alles. De woestijnlucht heeft een erg lage vochtigheidsgraad, de lucht is erg droog en bevat weinig waterdamp. De afwezigheid van vocht in de lucht boven woestijnen betekent dat wolken zeldzaam zijn. De meeste woestijnen hebben het hele jaar door heldere hemels. Hierdoor worden de lucht en het landoppervlak aan de volle hitte van direct zonlicht blootgesteld.
Wanneer de zon schijnt, loopt de temperatuur op tot 40 graden Celsius en soms tot 50 graden Celsius. Het land wordt nog heter: de temperatuur van het woestijnoppervlak kan tijdens de heetste uren 75 graden Celsius bereiken.
’s Nachts daalt de temperatuur echter snel. De afwezigheid van wolken betekent dat er geen isolatie laag is die ervoor zorgt dat de warmte niet de ruimte in gaat. Zelfs in de heetste woestijnen is het ’s nachts erg kil, en de temperatuur kan tot het vriespunt dalen. De nachtelijke kou heeft echter ook zijn voordelen. Soms daalt een temperatuur zo ver dat er door condensatie wat van de waterdamp uit de lucht neerslaat in de vorm van de dauw. Dit kleine beetje water is voor sommige vormen van woestijnenleven van levensbelang.
Woestijnen kunnen er heel verschillend uit zien. Slechts een kwart van alle woestijnen bestaan uit zand. De meeste woestijnen bestaan uit stenen of grind, maar er zijn ook zoutwoestijnen of woestijnen die met oud vulkanisch gesteente bedekt zijn.
2Hoofdstuk 2: Welke woestijnen zijn er?
Ongeveer eenderde van de aardoppervlak is woestijn.
Er zijn woestijnen in Azië, Afrika, Noord en Zuid-Amerika en zelfs het ijskoude Antarctica. Eigenlijk is Europa het enige werelddeel zonder woestijn.
Er zijn ongeveer 21 woestijnen:
Great Basin
Mojave
Sonora
Nazca
Atcama
Patagonische woestijn
Negev
Karakoem
Kyzylkoem
Taklamakan
Gobi
Thar
Arabische woestijn
Danakil
Namib
Kalahari
Great Sandy
Gibson
Great Victoria
Simpson
En natuurlijk De Sahara.
3Hoofdstuk 3: Weer en Klimaat.
Woestijnen zijn plaatsen waar niemand weet wanneer het weer gaat regenen.
Er kunnen maanden en zelfs jaren verstrijken tussen twee regenbuien.
En in sommige woestijngebieden, bijvoorbeeld in de Acatamawoestijn in Zuid-Amerika, regent het soms helemaal niet. Dit gebrek aan regen draagt bij de droogte bij de woestijnen, die vaak nog wordt verergerd door de hete, droge winden die er overheen waaien. Overdag kan de grondtemperatuur oplopen tot bijna 80 graden Celsius.
In deze omstandigheden verdampt een licht regenbuitje uit voorbijtrekkende wolken onmiddellijk, nog voordat het de grond raakt, en zo gaat de kostelijke regen verloren.
Wanneer de zon ondergaat, daalt de temperatuur sterk omdat er geen wolken zijn om te verhinderen dat de warmte naar boven ontsnapt. Als gevolg daarvan komt het vaak voor dat het in woestijnen ’s nachts vriest. Daarom hebben woestijnen de grootste temperatuur verschillen per dag.
Het kan heel plotseling gaan regenen in sommige woestijngebieden.
Soms is de regen zo onstuimig dat hij uren en zelfs dagen kan duren. De enorme hoeveelheden water bedekken het land, vallen als een waterval over de rotsen en vullen diepe ravijnen. Vaak holt het water diepe kanalen uit en worden tonnen zand en stenen meegevoerd. Plotselinge overstromingen komen meestal voor in berggebieden van een woestijn. Het water kan vele kilometers afleggen vanaf de plaats waar de regen is gevallen.
Een voorbeeld:
De Taklamakan-woestijn ligt in China. Deze woestijn maakt deel uit van een enorm groot droog gebied dat zich over het centrale en noordelijke deel van Azië uitstrekt. De zandwoestijn heeft een oppervlakte van 272.000 km2 en is daarmee de grootste van het continent.
De gemiddelde regenval bedraagt in het westen ongeveer 38 mm en in het oosten ongeveer 10 mm per jaar. De gemiddelde temperatuur bedraagt in juli 25 graden Celsius maar kan oplopen tot 38 graden Celsius. In januari ligt in de gemiddelde temperatuur op tot –10 graden Celsius maar kan dalen tot –20 graden Celsius.
’s Winters sneeuwt het er. In de lente razen er hevige zandstormen. De lucht is er altijd stralend en de zon schijnt er zo’n 3000 uur per jaar.
4Hoofdstuk 4: De Sahara.
De Sahara bedekt meer dan eenderde van Afrika en is de grootste woestijn ter wereld.
Sahara is het Arabische woord voor woestijn.
De Sahara is namelijk even groot als alle andere woestijnen bij elkaar!
De Sahara heeft een oppervlakte van 9.269.000 km2.
Ongeveer eenvijfde van de Sahara bestaat uit zandzeeen. De bergen in het midden bestaan uit oud vulkanisch materiaal en egale steenvlaktes en heeft de grootste duinen.
Het gebied loopt van de Atlantische Oceaan in het westen tot de Rode Zee in het oosten, en van de Middellandse zee naar het zuiden.
Het kan 50 graden Celsius worden op de dag , vooral juni, juli en augustus zijn zeer heet in de Sahara. Maar ’s nachts verdwijnt de warmte snel en zakt de temperatuur tot diep onder het vriespunt.
In de Sahara wonen ongeveer een miljoen Toearegs. Al eeuwenlang zijn ze nomaden en fokken kamelen, schapen, geiten en koeien en werken ze al gids.
Maar nu wordt hun traditionele levenswijze bedreigd doordat auto’s kamelen vervangen en hun grasland verdroogt.
Veel inwoners van de Sahara en de Arabische woestijn zijn moslims. In de woestijn bouwen ze zelfs moskeeën, waar ze kunnen bidden.
De Toearegs dragen loszittende kleding en hoofddoeken om zich te beschermen tegen de zon.
In de Sahara kunnen je ogen je bedriegen en je wijsmaken dat je in de verte water ziet. Dit noemt men een fata morgana: een laag warme lucht vlak boven de grond zit gevangen onder een koude luchtlaag. Licht vanuit de koude laag wordt afgebogen en lijkt daardoor op water.
5Hoofdstuk 5: Woestijnvolken en hun manier van leven.
Bijna 650 miljoen mensen wonen in of bij een woestijn.
Zij weten hoe ze het vijandige klimaat moeten trotseren en kunnen voldoende te eten en te drinken vinden.
Veel woestijnbewoners zijn nomaden en trekken van de ene plek naar de andere plek om voedsel en water te zoeken. Ze hebben dus ook huizen nodig die gemakkelijk te verplaatsen zijn. Veel mensen wonen in tenten van dierenhuiden of wol. De tenten bieden een uitstekende bescherming tegen de woestijnwind en de hitte en kou. Ze zorgen ook dat de tenten makkelijk opgezet kunnen worden.
Sommige woestijnvolken leiden een welvarend bestaan door inkomsten uit de olie en mijnbouw, maar de meeste volken zijn nog steeds erg arm.
Ze hoeden vee of drijven handel, maar ze verdienen daar niet veel mee. Ze wonen in gebieden waar geen scholen en ziekenhuizen zijn. Zij zijn gehard en dat moet ook wel, anders zouden ze niet overleven.
De San, die in de Kalahari-woestijn in het zuidwesten van Afrika wonen, zijn experts in het overleven. Soms volgen zij dagenlang het spoor van een dier door de woestijn voordat zij het uiteindelijk doden met hun pijl en boog. Ook hebben zij veel verstand van de woestijnplanten en met elke wortel weten zij iets nuttigs te doen. Zij zuigen met rietjes water uit de grond naar boven en eten zij zelfs slangen, larven van insecten en vlees van kamelen. Tegenwoordig houden veel San zich bezig met het hoeden van vee of werken zij op boerderijen ver weg van de woestijn.
Veel woestijnvolken gebruiken al duizenden jaren kamelen als lastdier. Zo vervoeren zij in karavanen, dat zijn lange stoeten van mensen en dieren, thee en zijde uit China en kruiden uit India en goud en ivoor uit Afrika naar Europa.
6Hoofdstuk 6: De dieren in de woestijn.
De dieren:
In de woestijn leven maar weinig grotere zoogdieren omdat er weinig voedsel en water is. Eigenlijk zijn de meeste grotere zoogdieren huisdieren, vooral schapen en geiten. Deze sterke dieren kunnen overleven op arm grasland, het beste dat de woestijn te bieden heeft. Hun dikke isolerende warme wollen vacht, die ze voor hun eigenaars extra waardevol maakt, heeft voor het dier zelf ook voordelen.
Wanneer de zon ondergaat, houdt de wol het dier warm in de koele woestijnnacht.
Overdag beschermt de dikke vacht het dier tegen de ergste invloeden van de zon.
Hoewel de temperatuur aan de buitenkant van de vacht wel tot 70 graden Celsius kan oplopen, blijft de temperatuur van de huid van het dier toch rond een veek aangenamer 40 graden Celsius schommelen.
Dromedarissen en kamelen:
Het meest gevierde van alle woestijndieren is de kameel, het legendarische’’schip van de woestijn’’ dat dagenlang zonder drinken door de kale wildernis kan reizen. Hoewel er nog een paar wilde tweebultige kamelen in de woestijnen van Centraal-Azië zijn overgebleven, zijn de meeste nu huisdieren. In de Sahara en de Arabische woestijnen is de éénbultige dromedaris al vele eeuwen geleden uit het wild verdwenen. Tegenwoordig is de éénbultige dromedaris een volledig gedomesticeerde soort.
De belangrijkste aanpassing van de kameel aan de woestijn is de mogelijkheid om grote hoeveelheden water in zijn maag op te slaan. Na zich volgedronken te hebben, kan een kameel 10 dagen langer zonder water dan een mens. Wanneer er voedsel in overvloed is, kunnen kamelen grote vetreserves opbouwen in hun bulten. Naarmate de dieren de reservers opgebruiken worden de bulten slap. De kameel heeft nog meer aanpassingen aan de woestijn: zijn voeten hebben maar twee tenen met daartussen losse huidplooien. Deze huidplooien helpen het gewicht van het dier te verspreiden en ze voorkomen dat hij in het zachte zand wegzakt. Bij zandstormen kan een kameel of dromedaris ook zijn neusgaten afsluiten.
Gazellen:
Andere grotere dieren die we vaak zien in de woestijn zijn verschillende soorten antilopen en gazellen. Antilopen beperken zich voornamelijk tot rots- en bergachtige gebieden. Gazellen geven de voorkeur aan een gematiger landschap; we vinden ze zelfs in zandduinen. Tijdens de heetste uren van de dag verblijven deze dieren in iedere schaduw die ze maar kunnen vinden, zelfs gaten in de grond. Wanneer het koeler wordt, gaan ze op zoek naar verse begroeiing; dit duurt vaak de hele nacht. Uit onderzoeken blijkt dat deze dieren al het water dat ze nodig hebben uit planten halen en hun hele leven kunnen doorbrengen zonder echt te hoeven drinken.
Woestijngazellen kunnen overdag ook zonder problemen hun lichaamstemperatuur laten oplopen. Een speciale rangschikking van bloedvaten in de kop houdt de hersenen, het orgaan dat het meest gevoelig is voor hitte, wel 3 graden Celsius koeler dan de rest van het lichaam.
Verder zien we in de woestijn een hoeveelheid aan insecten, slangen en andere reptielen, spinnen, schorpioenen, sprinkhanen, knaagdieren zoals eekhoorns, kangoeroeratten en springmuizen. Ook zijn er veel nachtdieren zoals diverse soorten uilen, gekko’s, wangzakmuizen en woestijnvossen.
7Hoofdstuk 7: de planten in de woestijn.
Planten brengen leven in de woestijn. Zonder de planten zouden er geen dieren zijn. Maar planten kunnen niet zoals dieren de zon vermijden. Op hun vaste plek in de grond hebben planten zich op een aantal andere manieren aangepast aan hitte en droogte, maar ondanks de kale aanblik van woestijnen groeien er toch meer planten dan men denkt.
Woestijnplanten hebben ook maar een beperkte watervoorraad.
Sommige kunnen met lange vertakte wortels water opzuigen uit een groot gebied. Andere kunnen dankzij speciale stammen of bladeren water opslaan.
De vreemde plant, welwitchia groeit in de Namib. De riemvormige bladeren worden door de wind uiteen gescheurd en gerafeld. Kleine dauwdruppeltjes worden zo verzameld en ondergronds opgeslagen in de enorme wortel van de plant.
Welwitchiaplanten zijn eigenlijk dwergbomen. De gerafelde bladeren liggen rond het kleine stammetje.
Sommige plantenzaden liggen begraven als bescherming tegen de droogte. Dit kunnen ze maanden of jaren uithouden. Zodra het regent, lopen ze uit en gaat de woestijn bloeien.
Cactussen zijn de bekendste woestijnplanten. Maar ze groeien alleen in Noord-Amerika.
Cactussen kunnen water in hun stam opslaan en de was aan de buitenkant voorkomt verdamping. Hun bladeren zijn dunne stekels die bijna geen water laten ontsnappen.
Sommige reuzencactussen worden wel 18 meter hoog en wegen zo’n 10 ton. Het grootste deel hiervan is water.
Woestijnplanten zijn vaak onherbergzaam. Om te overleven moeten planten bestand zijn tegen de grote hitte, de enorme kou en de wind en genoegen nemen met een dunne zoutachtige laag grond.
De zaden van veel woestijnplanten zitten ingepakt in een dikke schil die de zaden beschermt in tijden van grote droogten. Als het regent laat de schil los waardoor het zaad kan ontkiemen. Soms kun je in een woestijn na een regenstorm duizenden wilde bloemen als een tapijt op de woestijnbodem zien liggen.
Andere planten hebben haartjes op hun stelen waarmee ze de ochtenddauw kunnen vasthouden. Planten met vlezige bladeren en stelen waarin ze de vocht kunnen opslaan heten succulenten. Er zijn planten die zich gedeeltelijk in het zand ingraven om zich te beschermen tegen de hitte van de zonnestralen. Woestijnbomen zijn vaak ruw en stekelig.
8Hoofdstuk 8: Water een levensnoodzaak.
Het kleine beetje regen dat in de woestijn valt, sijpelt al snel weg door het zand of verdampt. Mens en dier moeten dan aan water komen, want zonder water kunnen ze niet leven.
Door sommige woestijnen lopen rivieren. De Nijl loopt door brandend hete woestijngebieden in Egypte. In de loop der tijd is er door overstromingen een vruchtbare zwarte laag modder op de oevers afgezet. Boeren kweken al duizenden jaren allerlei gewassen op deze smalle strook grond. In de rivier leeft vis en in de omgeving leven vele soorten vogels. De rivier zorgt voor drinkwater en vormt zelf een soort snelweg door het ruige onherbergzame landschap.
In de meeste woestijnen ligt het water diep onder de grond. Het kan naar boven gehaald worden door bronnen te slaan; soms vindt het zelf zijn weg naar boven door scheuren in de onderliggende steenlagen. Daar waar ondergronds water naar boven komt, ontstaat een vruchtbaar stukje land, een oase.
Hier kan men het vee laten drinken en bijvoorbeeld palmbomen planten. Palmbomen leveren ook dadels op, bladeren voor dakbedekking en manden, en uit de vezels wordt touw gemaakt. Vanuit de oase kan ook het water naar de akkers gepompt worden.
Er worden nog steeds grote nieuwe waterreservoirs ontdekt onder woestijnen. Die geven de door droogte geteisterde gebieden hoop op een betere toekomst. Maar omdat zulke reservoirs zich niets aantrekken van landgrenzen is het vaak moeilijk om uit te maken welk land op een dergelijk reservoir zijn rechten kan laten gelden.
De woestijnbewoners van Iran hebben zelfs al ondergrondse tunnels gebouwd om water naar de put te leiden. Deze tunnels heten qanats en zijn soms wel 20 km lang. Elke qanat begint bij een bron in de bergen rondom de woestijn. Vanuit de bron loopt de qanat naar beneden tot aan de tuin waar het water door een waterput naar de oppervlakte wordt gebracht.
9Hoofdstuk 9: Het groen houden.
Boeren en bosbouwers worden aangemoedigd om halfdroge gebieden te beplanten. Bomen en planten dienen als windbrekeningen en ze houden met hun wortels de grond en het grondwater vast.
Ze verschaffen bovendien schaduw en maken met hun vocht de lucht minder droog. Daarbij is het van groot belang om te kijken wat voor bomen men moet planten. Zo onttrekken bepaalde bomen met hun wortels te veel water aan de grond.
Een goede begeleiding bij het gebruik van grond en water helpt ook voorkomen dat woestijnen zich verder uitbreiden.
Door gewassen in de schaduw van bomen en struiken te planten bescherm je ze tegen de felle zon. Na de oogst mag de grond niet aan weer en wind worden overgelaten. Boeren moeten de grond afdekken met stro of gras planten om de aarde vast te houden. Het geeft de bodem ook natuurlijke chemische stoffen waardoor planten beter zullen groeien.
Er zijn halfdroge gebieden waar te veel mensen moeten leven van wat de arme grond opbrengt. Ze staan voor een moeilijke opgave: ze moeten hun gezin voeden zonder de bodem uit te putten. Om in de toekomst hongersnoden te voorkomen zal in ieder geval het probleem van de overbevolking moeten worden opgelost.
In de jaren 30 werden grote delen van de Noord-Amerikaanse prairies te intensief bebouwd. Hele gebieden veranderen in een grote stoffige vlakte. Boeren zijn er met grote inspanningen in geslaagd om de grond weer vruchtbaar te maken. Ze leggen nu ook windschermen aan om gewassen te beschermen.
Bij een plantenkwekerij in Ethiopië in het oosten van Afrika worden planten gebruikt in de strijd tegen de voortschrijdende woestijnvorming.
Wetenschappers spannen zich in om nieuwe sterke plantensoorten te ontwikkelen die bij extreme temperaturen en bij grote droogte in leven blijven. Er zijn zelfs tomatensoorten die met behulp van irrigratie in een woestijnklimaat gekweekt kunnen worden.
Toch blijft het groen maken en groen houden van woestijnen een moeilijke en kostbare opgave.
Nawoord/bronnenlijstNawoord/Bronnenlijst.
Het maken van dit werkstuk was best leuk. Eerst dacht ik dat het heel moeilijk zou worden om heel veel over woestijnen te schrijven maar dat is niet zo. Ik had heel veel boeken om te gebruiken en internet heb ik deze keer ook wel een beetje gebruikt voor de plaatjes en voor informatie over de Sahara.
Ik vond het wel leuk om over de woestijn een werkstuk te maken. Ik heb er heel veel over geleerd.
Bronnenlijst:
Het boek Woestijnen van Philip Steele.
Het boek Woestijnen van Paul Bennett.
Junior Informatie woestijnen van Annermarie Bon.
Natuurwijzer woestijnen van Clint Twist.
www.startpagina.nl
www.google.nl
www.sahara.pagina.nl
WoordenlijstWoordenlijst:
Isolatie Het beschermen tegen bijvoorbeeld kou of warmte
Condensatie Wanneer waterdamp afkoelt en vloeibaar water wordt
Onstuimig woest en wild
Fata Morgana Gezichtsbedrog, lijkt meestal op water. Veroorzaakt door dat het
Zonlicht afgebogen wordt door lagen warme en koude woestijnlucht
Trotseren Bestand zijn tegen
Legendarisch Befaamd, gedenkwaardig
Gedomesticeerd Tot huisdier maken
Ontkiemen Uit het zaadje te voorschijn komen
Succulenten Planten die met hun stelen of bladeren vocht kunnen vasthouden
Onherbergzaam Woest
Oase Een groene vruchtbare plek in de woestijn waar grondwater
Omhoog komt.
Windbreking Bomen of grote struiken die de wind een beetje tegen kunnen
Houden of kunnen onderbreken.